Recht bestaat niet
In de opmaat naar Pasen staan we stil bij het lijden en sterven van Jezus. Hoe is het mogelijk dat iemand die zijn hele leven in dienst heeft gesteld van het goede, onschuldig ter dood wordt veroordeeld? Het is niet eerlijk. Bestaat er zoiets als rechtvaardigheid? Een groot filosoof, Jacques Derrida (Kracht van wet), breekt stukje bij beetje alles af waar ons gevoel van eerlijkheid op is gebaseerd.
Volgens hem is het nodig om te ‘deconstrueren’, voordat je een nieuw besef van recht en gezag kunt opbouwen.
Daarom begint hij met het bekritiseren van een te gemakkelijk geloof. Het godsbeeld van een lieve Vader die altijd voor zijn kinderen zorgt, past niet bij het kruis van Goede Vrijdag. In zekere zin vraagt Jezus zich dat ook af, als hij zegt: “Mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten?” Maar de afwezigheid van de Ene is misschien juist een manier om de waarheid achter de gerechtigheid te vinden.
God is heel anders dan wij denken. Zo moet ook het beeld dat wij hebben van de méns worden bijgesteld. Het leven van een enkeling stelt heel weinig voor.
Sommigen hebben het idee dat alles om hen draait en dat zij recht hebben op een lang en gelukkig leven. Volgens Derrida is dat een misverstand. Niemand kan ook maar ergens aanspraak op maken, hoe graag we dat ook zouden willen.
Door de Verenigde Naties is in 1948 de ‘Universele Verklaring van de Rechten van de Mens’ aangenomen; een prachtig document, maar na 70 jaar moeten we constateren dat de verschillen in de wereld tussen arm en rijk enorm groot zijn.
Het land waar je wordt geboren en de positie van de ouders zijn voor een groot deel bepalend.
Iemand uit de krottenwijken van Brazilië maakt weinig kans op een
succesvolle carrière. Verschillen zullen er blijven en dus blijft ook in zekere zin het onrecht bestaan. Vroeger zeiden ze dat God het zo had bepaald. Van nature hebben mensen zich heel lang (en nog steeds) neergelegd bij de verschillen. Europa houdt de grenzen zoveel mogelijk gesloten voor migranten uit Afrika. Wij gaan ervan uit dat de welvaart hier niet gedeeld kan worden. Of dat terecht is, kan ik niet beoordelen. En ook in Nederland heb je nu eenmaal veelverdieners en minima. Ieder mens heeft blijkbaar zijn of haar talenten en wordt daarnaar afgerekend.
De vraag blijft wie beslist wat eerlijk is. We hebben daar een keurig juridisch apparaat voor in het leven geroepen. Onafhankelijke rechters beoordelen als hoogste instantie wie gelijk heeft en indien nodig wordt er gestraft. Ook de politiek spreekt mee. De Staat is het hoogste machtsorgaan. Denk maar aan ethische kwesties zoals euthanasie en donorregistratie. Mensen zullen het altijd oneens zijn met dergelijke besluiten. Wat als er dure medicijnen beschikbaar zijn, maar de zorgverzekeraar wil ze niet vergoeden? Rechtvaardig zal het in onze ogen nooit worden. “Recht” hoeft niet bij voorbaat rechtvaardig te zijn.
De gedachte van Derrida (of eigenlijk Levinas) is dat jij als individu niet kunt oordelen over jouw lot. Dat moet een ander doen. Wel kun je een appèl doen op medemensen om jou te steunen in de zoektocht naar recht. Zo kun je ook bij God uitkomen, juist als wij nergens anders gehoor vinden. Geloof zet ons in beweging om op weg te gaan naar een wereld van delen, van vrede en waarheid. Dat gaat geleidelijk. De slavernij en de doodstraf zijn ook niet van de ene dag op de andere verdwenen.
Dat wij vlees van kippen, koeien en varkens eten en achteloos olie en
aardgas uit de aarde halen zal nog wel blijven voortduren tot God afrekent met onze ‘rechtvaardigheid’. Volgens Derrida is er dan uiteindelijk een ‘kracht van wet’ die de machten van economie en politiek zal overstemmen. De vraag is alleen hoe en wanneer en ten koste van wat of van wie.
Zo sterft Jezus aan het kruis. Maar volgens de Bijbel is Gods rechtvaardigheid groter dan wij ooit kunnen denken. Met Pasen vieren wij de opwekking uit de dood en het nieuwe leven. Wat mij betreft begint dat vandaag.
 
                                                                                      Ds. Roelof Kloosterziel